امامت، یعنی همان اوج معنای مطلوب اداره جامعه در مقابل انواع و اقسام مدیریت های جامعه که از ضعفها و شهوات و نخوت و فزون طلبی انسانی سرچشمه میگیرد. اسلام شیوه و نسخه امامت را به بشریت ارائه میکند؛ یعنی اینکه یک انسان، هم دلش از فیض الهی سرشار و لبریز باشد، هم معارف دین را بشناسد و بفهمد - یعنی راه را درست تشخیص دهد - هم دارای قدرت عملکرد باشد - که « یایَحْیَی خُذِ الْکِتابَ بِقُوَّةٍ » (1) هم جان و خواست و زندگی شخصی برایش حائز اهمیّت نباشد؛ امّا جان و زندگی و سعادت انسانها برای او همه چیز باشد؛ که امیرالمؤمنین در کمتر از پنج سال حکومت خود، این را در عمل نشان داد.

شما میبینید که مدت کوتاه کمتر از پنج سال حکومت امیرالمؤمنین، به عنوان یک نمونه و الگو و چیزی که بشریّت آن را هرگز فراموش نخواهد کرد، در طول قرنها همچنان می درخشد و باقی مانده است. این نتیجه درس و معنا و تفسیر واقعه غدیر است. ما دو سال با عنوان نام امیرالمؤمنین، جامعه و دل های خود را به عظمت این مقام شامخ و این چهره فراموش نشدنی تاریخ متوجّه کردیم؛ امّا معنای آن این نیست که وقتی امسال - که سال 80 است - تمام شود، دیگر رفتارهای علوی و پرداختن به زندگی امیرالمؤمنین برای ما لازم نیست و تاریخ مصرف آن میگذرد؛ نخیر، ما هر لحظه احتیاج داریم که به آن نقطه الگو و خطّ نشان و انگشت اشارهای که در زندگی امیرالمؤمنین وجود دارد، نگاه کنیم؛ از آن الگو بگیریم و فاصله طولانی بین خودمان و او را هرچه ممکن است، قدم به قدم کم کنیم. بزرگترین خطر برای نظام و حکومتی مثل نظام و حکومت ما که با نام اسلام به وجود آمده، این است که ما فراموش کنیم الگوی حکومت ما، امیرالمؤمنین است؛ به الگوهای رایج دنیا و تاریخ نگاه کنیم و خود را با آنها مقایسه کنیم؛ به روش حکومت های منحرفی که در طول تاریخ روز به روز به بشریّت ضربه زدند، نگاه کنیم که اگر یک جنبه از زندگی انسان را رونقی بخشیدند، جنبه دیگری را دچار ضایعات جبران ناشدنی کردند.(2)

پی نوشت :
1- سوره مریم، آیه 12
2- بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال روز عید سعید غدیرخم  1379/12/24

امام راحل بزرگوار ما، بزرگترین حقّ را از این ناحیه به گردن امّت اسلامی دارد که آحاد مردم را به مسؤولیت خودشان که دخالت در امر حکومت است، متنبّه و واقف کرد. از این روست که در نظام اسلامی، هر کس متدیّن به عقیده و شریعت اسلامی باشد، در امر حکومت دارای مسؤولیت است. هیچ کس نمیتواند خود را از موضوع حکومت کنار بکشد، هیچ کس نمیتواند بگوید:« کاری انجام میگیرد؛ به من چه؟!»

در موضوع حکومت و مسائل سیاسی و مسائل عمومی جامعه در نظام اسلامی،«به من چه» نداریم! مردم برکنار نیستند. بزرگترین مظهر دخالت مردم در امور حکومت، غدیر است. خودِ غدیر این را به ما آموخت و لذاست که عید غدیر، عید ولایت است، عید سیاست است، عید دخالت مردم در امر حکومت است، عید آحاد ملّت و امت اسلامی است. این عید، مخصوص شیعه هم نیست. جا دارد و حق آن است که همه امّت اسلامی، این روز را برای خودشان عید بدانند.

غدیر، عید امیرالمؤمنین (علیه الصلاة و السلام) هم هست و شیعیان آن حضرت، به طور ویژه از این عید استفاده میکنند.


بیانات مقام معظم رهبری در دیدار کارگزاران نظام، به مناسبت عید غدیر 1383/2/18.

نصوص قرآنی بر ولایت امیرالمؤمنین علیهالسّلام
هر کسی در دو آیه (یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللّهُ یَعْصِ مُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ و (الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکمُ الإِسْلَامَ دِیناً) دقّت کند و اهل انصاف باشد به یقین، پیام غدیر را دریافت میکند چرا که مضامین این دو آیه، خود گویا و آشکار است.

پیامبر با وجود اینکه تمامی مسائل خداشناسی، توحید، معاد و احکام فرعی، سیاسی، اخلاقی و عبادی و همه آنچه را که لازمه یک جامعه متفکّر و پیشرو باشد برای مردم بیان کرده بودند و چیزی نمانده بود تا بیان شود، بازهم خداوند به ایشان میفرمایند که اگر این پیام را در حجۀ الوداع نرسانی، رسالت شما کامل نشده است.این مطلب نشان میدهد که تعیین مدیریت جامعه و شخص حضرت علی علیهالسّلام از بسیاری از این مطالب مهمّتر است و بدون انجام این پیام، رسالت ناقص حساب میشود.

مدیریّت در جامعه اسلامی
از هر فرد منصفی سؤال شود به یقین اعتراف میکند که مدیریّت جامعه در اسلام بسیار مهم است چرا که در حجۀ الوداع اینگونه پیامی به پیامبر ابلاغ شد و از ایشان خواسته شد که جانشین خود را انتخاب کند تا مدیریت جامعه براساس آن باشد. به همین دلیل این رفتار، اهمیّت و جایگاه مدیریّت را در اسلام نشان میدهد. اگر مسأله مدیریّت بعد از پیامبر مشخص نم یشد، پیام ایشان ناقص بود، زیرا دین اسلام جهان شمول است و بدون اعلام این مدیریّت، پیام آن نیز کامل نمیشد.

منبع: پیام غدیر، ص: 172

سطحى ‏نگرى و كوچك ‏اندیشى است، اگر «غدیر» و «ولایت‏» را، نزاعى در میان دو گروه در گذشته بدانیم.و دور از «متن مكتب‏» است، اگر ایستادن بر كرانه جوشان «غدیر» را تنهاحساسیتى فرقه‏اى و جدالى مذهبى به شمار آوریم.

«غدیر»، همواره برپاست.صحنه تعیین «مولى‏»، و آن بیعت ها و استش هادها و اعترافها، هنوز هم محو نشده ‏است. بیعت گران نیز، صحنه را ترك نكرده ‏اند. على ‏رغم آنان كه سعى كرده ‏اند غبارى از«نسیان‏» و پرده ‏اى از «كتمان‏» بر سیماى غدیر بنشانند و بیفكنند، دلها و جان هاى بی شمارى هنوز هم توجه به آن دست هاى بلندى دارد كه دست «على‏» را گرفت و فراز آورد، تا آن خورشید را، همه ببینند، همه بشناسند، به یكدیگر و به غایبان ‏از صحنه و به خبرگیران از واقعه و به جویندگان چراغ، معرفى كنند.

صحنه ‏غدیر، پایان نیافته است.هنوز هم دیدگان تاریخ، در عصر حاضر، در قاره ‏هاى دوردست، در جنوبى‏ ترین كشور آفریقا، در شرقى ‏ترین منطقه خاور دور، در مركزى ‏ترین بخش اروپا و آمریكا، در پى ‏آشنایى با «خورشید»ى هستند كه اگر بتابد، خانه‏ ها را، دلها را، شهرها را، اندیشه‏ ها را، قلمرو قلم و شعر را، پهنه ادبیات و هنر را، گستره عقیده ‏ها و باورها را «روشن‏» مى‏ سازد. و از « نور »، چه انتظارى است، جز درخشیدن و فروغ ‏گستردن و گرما بخشیدن؟! در غدیر، دستى كه فرا رفت، دست‏ خدا بود، زبانى كه «على‏ مولاه‏» را سرود، زبان خدا بود، دستى هم كه به عنوان «مولى‏» بالا رفت و همگان‏ دیدند، دست‏ خدا بود، «على‏»، راه و صراط بود، چراغ و مشعل بود، خط سیر و مسیر بود، «غدیر»، راهى بود كه روندگان را به «على‏» مى ‏رساند.و ... «على‏» هم، صراطى بود كه رهپویان را به «خدا» مى ‏رساند.

«غدیر»، چشمه‏ اى زلال بود كه در طول چهارده قرن، هزاران هزار كام تشنه را از كوثر معارف ناب، سیراب ساخت. و این چشمه، هنوز هم سارى و جارى است.

«غدیر»، چراغى بر اوج بود، كه در قرن هاى متمادى تاریخ بشرى، گمگشتگان‏ بسیارى را از وادیه اى خوف و خطر و بیراهه‏ هاى تاریكى و ضلالت، به «مقصد» راهنمایى كرد. و این چراغ، همچنان فروزان و نورافشان و راهنماست.

«غدیر»، تكیه‏ گاهى بود كه شیعه را در عصر محكومیت و مظلومیت دیرپاى خویش،پناه بود و حجت و برهان. و این تكیه‏ گاه، هنوز هم به استوارى گذشته، پابرجاست و محكمترین حجت‏ها را دارد.

«غدیر»، متنى بود، روشن و بى ‏ابهام، گویا و صریح، كه خیلى‏ ها كوشیدند حواشى ‏تاویل و تفسیرهاى دور از واقعیت ‏براى آن ترسیم كنند. و این متن، هنوز هم براى ‏آنان كه بى ‏حواشى به آن بنگرند، صریح و گویاست.

«غدیر»، میوه ‏اى شیرین در بوستان رسالت ‏بود، كه تداوم «خط نبوت‏» را در شكل‏«امامت‏»، به شیرین‏ ترین صورت ترسیم مى‏ كرد. و هنوز هم این میوه شیرین، زینت‏ بخش ‏بوستان محمدى است و بدون آن، «باغ رسالت‏» بى ‏ثمر است «و ان لم تفعل فما بلغت‏ رسالته ...».

«غدیر»، میثاقى بود میان صاحبان باور و عقیده به خدا و رسول، كه وفادارى به ‏آن، شاهد صدق ایمان بوده است. و این عهد و پیمان، هنوز هم «وفا» مى ‏طلبد و دستان بیعت گر را به «صدق‏» فرا مى‏ خواند، و همه ساله، این عید فرخنده موعدى ‏براى تجدید آن عهد و تحكیم آن میثاق با خدا و رسول است.

«غدیر»، اگر چه بركه‏ اى در بیابان بود، ولى هفت دریا به وسعت تاریخ و زمان ‏بود كه موجش «ازل‏» تا «ابد» را فرا گرفت و اگر خاكیان، برخى چشم دیدن آن‏ موج ابدى را نداشتند، افلاكیان به تكریم آن به یكدیگر تهنیت مى‏ گفتند.

«غدیر»، سفینه نجاتى بود كه گرفتاران موج جهالت و حیرت ضلالت را به ساحل امن ‏ایمان مى ‏رساند. این سفینه، هنوز هم سرنشین مى ‏طلبد و امواج فتنه و فریب، هنوز هم ‏در  پى دور ساختن اندیشه‏ ها از این ساحل ‏اند.

«غدیر»، روشن‏ ترین چراغ بود، بر بالاترین بام خانه‏ هاى تاریخ، تا ... مردم‏«اهل بیت‏» را بشناسند و به «خانه‏»اى رهنمون شوند كه افراد آن در دامان‏«وحى‏» بزرگ شدند و «آیات خدا» در آن خانه فرود آمد و جبرئیل امین، مانوس ‏آن بیت و اهل بیت ‏بود.

اگر انسانیت امروز، مى‏ خواهد به آن «خانه‏» راه یابد، خانه ‏اى كه همه چیز در آنجاست، و همه كلیدهاى گشاینده همه قفلها و درهاى بسته در دست صاحبان و ساكنان‏ آن خانه است.

باید به این چراغ نگاه كند، تا راه را بشناسد.

آرى ... «چراغ غدیر، بر بام بلند تاریخ‏».


جواد محدثى

روز غدیر.. نسیم عطرآگین نبوت و شمیم روح افزاى رسالت و دستاورد همه پیامبران و رسالت‏ هاى الهى است.

روز غدیر.. سرآغاز سیرت هماره جوشان و راه قرآن گویا و كامل كننده دین حنیف و فرجام بخش نعمت‏هاى خداوندى و موهبت‏ هاى قدسى است.

روز غدیر.. همان روزى كه پیامبر پس از بازگشت از حجة الوداع (سال 10 هجرى) آخرین خطبه خود را در بدترین شرایط آب و هوایى و وزش بادهاى تند و سوزناك و كارشكنى منافقان و بازیگرى بیماردلان و سخنان ناامید كننده و شایعة پراكنى شایعه سازان و آشوبگرى اوباش خواند! پیامبر در میان آنان برخاست تا اعلام كند على(ع) وصى او، جانشین او، نایب او و وزیر اوست.

او داراى ولایت پیامبران و حكومت رسولان و رهبرى حق و حقیقت در میان مردم است. آنچه رسول خدا (ص) از آن برخوردار بوده على همان را برخوردار است و هر كه پیامبر بر او ولایت و سرپرستى داشت، على نیز سرپرست اوست. منزلت او بسان منزلت پیامبران است و رهبرى و ولایتش مطلق است. هیچ قید و شرط و مانع و بازدارنده ‏اى ندارد. خداوند متعال این رویداد بزرگ جهانى را چنین معرفى كرده است:

« الْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِینًا»
امروز دین شما را برایتان كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را براى شما (به عنوان) دینى برگزیدم».

آرى روز غدیر این چنین است. روزى كه از آن به عنوان تكامل و بلوغ راه آسمانى و پیام و اندیشه حق از زمان آدم ابوالبشر(ع) تا عصر حضرت ختمى مرتبت (ص) یاد مى ‏شود. از این رو روز غدیر نه تنها براى مسلمانان - كه همواره براى حق آغوش مى ‏گشایند و بر اساس آن زندگى مى ‏كنند - روز عید و شادمانى شد، كه براى دیگر ملّتها نیز به یك روز شناخته شده ‏اى تبدیل گشت (2) چرا كه غدیر از جمله روزهاى خداوند متعال است روزى كه سیر تاریخ و مسیل رویدادها را دگرگون كرد. و راز آن در دو چیز است.

1- به این اعتبار كه غدیر سرآغازى براى خط وصایت و جانشینى و استمرارى براى رخداد پیامبرى بود تا حركت پیامبران جاودانه شود و امت اسلامى بعد از رحلت پیامبر گرد این خط فراهم آید.

2- و به اعتبار كسى كه امیر و صاحب روز غدیر است.

- می دانی پدر! راستش مدتی است که سؤالات زیادی، فکرم را به خود مشغول کرده، اینکه اگر حقیقتا، مسئله ولایت تو، اینقدر با اهمیت بوده که جمعیتی بالغ بر صد و بیست هزار نفر، آنهم در صحرای تفتیده غدیر و زیر آفتاب سوزان گردهم آیند، پس چطور طی گذشت، نه یک و دو سال، بلکه کمتر از سه ماه به آسانی، در لایه زیرین خاطرات ذهن مدفون شد؟ با خود می گویم تو که امام بر حق بودی، چگونه توانستی در آن موقعیت و با آن اتفاقات به وقوع پیوسته، صبر پیشه کنی، شمشیر نکشی و تنها به دستور رسول خدا (ص) مبنی بر صبر و سکوت، آرام بگیری؟ ...

از خود می پرسم، اگر غدیر خم، عید بزرگ الهی است و در آن روز، سیادت و بزرگی تو بر همه ثابت و مسلم شد، پس چگونه است که اینهمه عید بعد از رسول خدا (ص) آمد و رفت و برخی بزرگ بودن آن را تنها در رسالت نبوی دیدند و نه در ولایت پس از رسالت ؟

می دانی پدر جان! همین سؤالات پی در پی است که مرا واداشت تا بار دیگر بنشینم و خاطرات غدیر را مرور کنم . آنهم در چنین وضعی که به آن دچار شده اید ...

همه ماجرا، گر چه از مدت ها قبل و طی نزول پی در پی وحی، آغاز شده بود، اما ابلاغ علنی آن بر می گردد به 18 ذی الحجة سال دهم هجری و از نظر جغرافیایی نیز، هنگامی که کاروان حاجیان صحرای جعفه را پشت سر گذاشته بود . گفته بودی که از مدینه با رسول (ص) نبودی بلکه در یمن به سر می بردی و وقت اعمال مناسک به ایشان پیوستی و نیز در راه بازگشت . آن روزها با خود فکر می کردم اگر تو بعد از اعمال حج باز هم به یمن برمی گشتی آن روز جدمان دست چه کسی را به عنوان ولی پس از خود، بالا می برد . .. و الان به این نتیجه رسیده ام که دست هیچ کس را و چه بسا آن سال هم حجة الوداع نمی شد .

برایم تعریف کرده بودی، آفتاب سوزان، دانه های زلال عرق را بر پیشانی حاجیان نشانده بود که بار دیگر وحی نازل شد و به دنبال آن اعلام توقف کاروان ها و حتی بازگشت کاروان هایی که جلوتر رفته بودند ... و تا وقتی که نماز ظهر خوانده نشده بود و منبری از جهاز شترها بر سینه کش کوه فراهم نیامده بود، هیچ کس جز نزدیکان جدمان، از موضوع خبر نداشتند، فقط همین اندازه می دانستند که خبر مهمی در شرف اعلان است .

روزی که رسول خدا(ص) در «حرای حق» به نبوت مبعوث شد، فرمان هدایت و سعادت انسان ها را در کف داشت.آن روز هم در «پهنه غدیر» و در جمع حاجیان برگشته از زیارت خانه خدا به خطبه خوانی پرداخت، باز در اندیشه نجات امت وتضمین سعادت آنان بود.این است که «غدیر» را حلقه میانی «رسالت» و «امامت» می شناسیم و «ولایت » را تداوم «نبوت» می دانیم.غدیر، از سویی به «بعثت در حرا» وصل می شود و از سوی دیگربه «شهادت در کربلا» پیوند می خورد و فاصله میان حرا تا کربلارا دریایی از باورهای پاک و هدایتهای آسمانی پر کرده است که در «غدیر» تجسم یافته است.دریای غدیر، از ریزش آبشارگون وحی بر جان محمد(ص) لبریز است وقامت دین در زلال «غدیرخم» انعکاس می یابد.«غدیر» ، هنوز هم چشمه ای لبریز از هدایت ها و کرامت هاست ودریایی مواج از آب حیات و باور و بصیرت، تا در کویر حیرت و هامون ضلالت، کام جانها را سیراب سازد و هادی اندیشه ها گردد.

غدیر، یک «کتاب مبین» است، سندی برای تداوم خط رسالت درجلوه امامت و صراطی مستقیم که به سنت پیامبر خدا منتهی می شود.امتی که پاسدار غدیر باشد، عاشوراهای مظلومیت و کربلاهای خون و شهادت را شاهد نخواهد بود و ولایت در محاق غربت و تنهایی نخواهد ماند.دریغ و صد دریغ که کوردلان و خفاشان به تابش خورشید، دل ودیده نسپارند و به تیرگی و ظلمت خو کنند و همچون گله ای باچوپان باشند و راهی بی راهنما و شبی بی چراغ و کشتی ای بی ناخداو دشتی بی چشمه و کویری بی آب...! قافله ای که از زیارت کعبه بر می گشت و راهش حق بود و بارش ایمان و مقصدش «الله» ، وقتی به غدیر خم رسید، چشم به افقی دوخت که پیام هدایت داشت و دستی را دید که خورشیدی فرا دست بردو به همگان نشان داد که:

هر که را باشم منش مولا و دوست ابن عم من علی، مولای اوست

و گوش امت به دهانی بود که از وحی و غیب می گفت و به خدا وصل بود و دامن، دامن معرفت برای بندگان خدا هدیه می داد و خرمن،خرمن کرامت و معنویت پیش پایشان می ریخت، تا از وسوسه های نفس وتلبیس ابلیس و فریب نفاق رها شوند و همچنان «عبد خدا» و«مطیع رسول » بمانند.ولی.... مگر شیطان می گذارد که بندگان خدا، راه بندگی را بی درد سر بپیمایند و به مقصد برسند؟ خطبه حضرت رسول در آن دشت سوزان، آب گوارایی برای روح های عطشناک بود که می رفت تا همیشه تاریخ را سیراب سازد.اما.... مگر گذاشتند که این زلال گوارا به جانهای تشنه برسد؟

پاسخ به 4 پرسش درباره غدیر


برخی معتقدند که آن چه پیامبر در غدیر فرمود، یک توصیه بوده است و نه الزام؛ آیا چنین برداشتی صحیح است؟
تفسیر داستان غدیر و حدیث ولایت و امامت، به این که توصیه و یا نظریه شخصی پیامبر صلی الله علیه وآله بوده است، هیچ سابقه ای در میان علمای شیعه نداشته و هیچ زمانی - جز در این اواخر که برخی نظریه کاندیداتوری امام علی علیه السلام را توسط رسول خدا صلی الله علیه وآله مطرح کردند - چنین دیدگاهی مطرح نشده است. آن چه شیعه روی آن پافشاری دارد و حدیث غدیر فقط یکی از مستندات آن است، این است که امامت، به نص الهی است و آن چه هم به عنوان شاهد از سوره مائده نقل شده، «بلّغ ما انزل الیک من ربّک» است؛ یعنی چیزی که خداوند به تو فرموده برای مردم بیان کن. این افراد، اگر به عمق حدیث غدیر توجه می کردند، چنین دیدگاهی را مطرح نمی نمودند.بحث ولاء الهی و انتقال آن از خداوند به رسول و از رسول به امام علی علیه السلام مطرح است و نه یک توصیه. رسول خدا صلی الله علیه وآله اگر قصد توصیه داشت، می توانست آن را با عبارات دیگری که به معنای توصیه باشد ارائه کند.

جایگاه غدیر در شکل گیری تاریخ شیعه، تا چه میزان موثر بوده است؟
غدیر، هسته مرکزی معتقدات شیعه است و در واقع، اصل اسلام، توحید، نبوت و معاد است؛ اما اینها در دایره ولایت، مفهوم می یابند و این ولایت هم متکای اصلی اش، حدیث غدیر است. در اسلام، معتقدات دینی و فرایض عملی، در چهارچوب اعتقاد به ولایت الهی و پس از آن ولایت نبی و وصی، مفهوم اصلی خود را می یابند. شیعه و در رأس آنها و در سرخط تاریخ تشیع، عمار، سلمان، ابوذر و مقداد، دنبال همین حدیث غدیر بودند و ولایت خویش را با امام علی علیه السلام استوار کردند. در تاریخ طبری آمده است که به جز عامه مردم که در وقت خلافت امام، با آن حضرت بیعت کردند، دسته ای بر اساس «ولایت» و این که ما بر این اصل که با دوستان تو دوست و با دشمنان تو دشمن باشیم، بیعت می کنیم. شرطة الخمیس، اصحاب نزدیک و ولایی حضرت بودند و تشیع، از این جا آغاز شد. اشعار اصحاب امام علی علیه السلام در صفین، مبتنی بر کلمه وصایت است. آنان، علی علیه السلام را وصی رسول خدا صلی الله علیه وآله می دانستند. بسیاری از آنان، حدیث غدیر را در اشعار خود که برابر امام می خواندند، درج می کردند. امام علی علیه السلام در ابتدای ورود به کوفه، مردم را در مسجد کوفه جمع کرد و فرمود: هر کس که در حادثه غدیر بوده است، برخیزد و شهادت دهد که گروه زیادی برخاسته، شهادت دادند و تشیع، از همین جا آغاز شد و ادامه یافت.

برخی بر این باورند که شیعه مدت ها بعد از شهادت علی علیه السلام هویّت مستقل پیدا کرد؛ آیا این موضوع، درست است؟
همه مذاهب، در شکل مذهب و صورت فرقه ای خویش، به تدریج شکل گرفته اند؛ مثلاً مذهب حنفی، در قرن دوم، حنبلی، در قرن سوم، شافعی، در اواخر قرن دوم و مالکی نیز در اواخر قرن دوم، شکل گرفته است. حتی مذهب اشعری که در حال حاضر اکثریت قریب به اتفاق سنّیان - به جز وهابیان - به آن اعتقاد دارند، در قرن چهارم به وجود آمد. وهابیت نیز به این شکل و شمایل مشخص، از قرن هشتم به وسیله ابن تِیمیّه و یا به عبارت صریح تر، از محمد بن عبدالوهاب (متوفای 1206) پایه گذاری شد. اگر مقصود شکل گیری به این معنا باشد، تشیع فقاهتی از زمان امام باقر و امام صادق علیهماالسلام شکل گرفته است؛ اما اگر مقصود، هسته مرکزی تشیع و اعتقاد به ولایت است، این به غدیر و اصحاب پیامبر صلی الله علیه وآله - که ثابت و استوار بر حق ماندند - باز می گردد. به یک معنای دیگر هم می توان گفت که اگر تشخص شیعه به برخی از احکام فقهی و تفاوت آن با دیگران است که بسیاری از آن چه را که شیعه به آنها اعتقاد دارد، بسیاری از صحابه هم به آن اعتقاد داشتند. ما می توانیم مکتب اهل بیت علیهم السلام را در بخش کلام و فقه، با قرآن و روایات صحیح و حتی با دیدگاه های صحابه عالم و عاقل مقایسه کنیم و ببینیم که آیا تشیع به متون اصیل اسلامی نزدیک تر است یا عقاید و دیدگاه های دیگران. بحث بر سر زمان شکل گیری، روش مناسبی نیست؛ زیرا هر چهار مذهب فقهی سنی از قرن دوم به بعد شکل گرفتند.

تغییر و تحولات شیعه از هنگام شهادت امام علی علیه السلام تا دوران صفوی و از آن دوران تا به امروز، چگونه بوده است؟
هر مذهبی در طول تاریخ، به تناسب مسائلی که در برابرش مطرح شده، دیدگاه هایی را طرح کرده است و نیز هر مذهب و آیینی، از زمانی که در اختیار مردم قرار می گیرد، ممکن است گرفتار تحریف و انحراف در بخشی از اجزای خود شود. اصل اسلام، تشیع و آیین ها و فرقه های دیگر نیز از این روال کلی دور نبوده اند. بسیاری از اوقات، عوام مردم به دلیل نبودن راهنما و مفسر واقعی دین، آیین خود را به سمت و سویی برده اند که با اصل و اساس آن، سازگاری ندارد. تشیع هم از این قاعده کلی مستنثا نیست. بسیاری از غالیان شیعه در زمانی که امامان در محدودیت سیاسی بودند و اجازه نداشتند رهبری شیعه را با قدرت تمام انجام دهند، توانستند در صفوف شیعیان رخنه کرده، افکار انحرافی خود را در آن وارد کنند. این قبیل انحرافات، هیچ گاه شیعه را از مدار اصلی خود خارج نکرده است؛ دلیل آن هم این است که از ابتدا، اصحاب امامان و بعد علمای شیعه، با دقت به ثبت و ضبط احادیث و نقد و بررسی آنها پرداختند و هر بار هم که انحرافی روی می داد، در برابر آن موضع می گرفتند. به همین دلیل بود که امامان، شیعیان غالی را کافر خطاب کردند؛ زیرا آنان، الوهیت را که خاص حضرت باری بود، به امامان یا خودشان نسبت می دادند. در جامعه شیعه، گاهی اخباری گری غلبه داشته و گاهی اصول گرایی و هر بار که اصول گرایی در عقاید و احکام غلبه داشت، شیعه به خط اعتدال نزدیک تر بوده است؛ اما هر گاه که اخباری گری و ظاهربینی غلبه داشته، زمینه برای انحراف فراهم بوده است. در زمان ما هم برخی نشانه های ظهور ظاهربینی، به چشم می آید.

نویسنده : رسول جعفریان

شیفتگان مکتب ولایت از روزگاران کهن این روز را پاس داشته و درطی قرون متمادی در حفظ آن تلاش نمودند. اینک غدیر رمز تشیع است و هر حکومتی که به گرامیداشت آن اقدام کند، به شیعه بودن مشهور می شود و یکی از شاخصهای شناخت حکومتهای شیعی شمرده می شود. آنگونه که وقتی استاد علامه محمد حسین مظفر به جستجوی حکومتهای شیعه در بستر تاریخ می نشیند، بزرگداشت این روز را ازنشانهای دولت شیعی می شمارد، آنسان که مراسم عزاداری روزعاشورا نشان تشیع دارد. ایشان غدیر در عصر آل بویه را اینگونه توصیف می کند:

«آل بویه در روز غدیر یعنی هجدهم ذی حجه روزی که رسول خدا(ص) علی(ع) را به عنوان امام و راهبر و مولی و سرور هر مرد و زن با ایمان منصوب نمود مراسمی را اجراءمی کردند که درهیچ عید دیگری این مراسم را اجراء نمی نمودند. دراین روز اظهار شادی و سرور می کردند و درفشهای زینت برمی افراشتند و غذاها و خوراکیهای مطبوع و لذیذی فراهم می نمودندو آنها را میان همه مردم تقسیم می کردند و جامه های فاخر در برمی کردند و با دست گشاده ای به انفاق و بخشش روی می آوردندوکارهای دیگری انجام می دادند که حاکی از بزرگداشت آنها نسبت به چنین روزی بوده است.شیعیان بغداد و سایر بلاد عراق و نیزفاطمیون در مصر از این راه و رسم پیروی می کردند. در نتیجه روزدهم محرم روز گریه و ناله و عزاداری بود و روز هجدهم ذیحجه روز سرور و جشن و شادمانی. (1) وی در اشاره به حکومت فاطمیان مصرنیز این مساله را یاد آور شده است و سابقه عید غدیر در آل بویه را پیش از فاطمیان مصر می داند. (2)

علامه مظفر پس از بر شمردن مراکز شیعه نشینی چون عراق، حجاز، یمن، سوریه، جبل عامل وایران از حکومتهای شیعی معاصری در هند یاد می کند که روز غدیررا از اعیاد دینی و حکومتی شمرده و آن را گرامی می دارند. (3)

عیدغدیر از زمانیکه حکومتهای محلی شیعی در ایران بوجود آمد،جایگاه ویژه ای در میان اعیاد اسلامی یافت. و این سنت مقدس درزمان حکومتهای علویان، مرعشیان، صفویان و در دوره های متاءخرتا زمان قاجار معمول بود.عبدالحسین خان سپهر مورخ بنام دوره قاجاری در «مرآه الوقایع مظفری » که وقایع سالهای 1313 تا1316 را تحریر نموده، حیات اجتماعی این دوره را به صورت فشرده ترسیم کرده است. وی اعیادمرسوم در ایران عصر قاجار را به دو قسم عمده دولتی و ملتی تقسیم نموده می گوید:«ملت و دولت ایران را چند قسم عید است: اعیاد میلادی حضرت ختمی مرتبت و سایر ائمه(علیهم السلام) را ملت و ولت شریک اند،لکن فقط چند عید میلادی را جشن می گیرند. عید فطر و عید قربان را تمام مسلمانان عید می گیرند. عید نوروز را نیز ملت و دولت شرکت دارند. عید میلاد همایونی مخصوص دولت است که در آن روز ودر عید نوروز جمشیدی وزرای مختار به خاکپای همایونی تشرف می جویند. عیدهای معمولی ایرانیان که جشن می گیرند:

امام رضا(ع) از پدرش موسی بن جعفر(ع) از جدش امام صادق(ع) نقل می فرماید که فرمود: روز غدیر نزد اهل آسمان مشهورتر از اهل زمین است.

خداوند تعالی در بهشت قصری خلق فرموده که بنای آن خشتی از نقره و خشتی از طلا است. در آن قصر صد هزار اتاق سرخ رنگ و صد هزار خیمه سبز رنگ وجود دارد و خاک آن از مشک و عنبر است در آن قصر چهار نهر جاری است: نهری از شراب و نهری از آب و نهری از شیر و نهری از عسل. در کناره های این نهرها درختانی از انواع میوه ها قرار دارد، و بر آن درختان طیوری هستند که بدنهای آنها از لؤلؤ و بالهایشان از یاقوت است و به انواع صداها می خوانند.

روز غدیر که فرا می رسد اهل آسمانها وارد این قصر می شوند و تسبیح و تقدیس و تهلیل می گویند. آن پرندگان هم به پرواز درمی آیند و خود را به آب می زنند و سپس در آن مشک و عنبر می غلطند. آنگاه که ملائکه جمع شدند بار دیگر به پرواز درمی آیند و آن عطرها را بر آن می پاشند.

ملائکه در روز غدیر «نثار فاطمه»1 را به یکدیگر هدیه می دهند. وقتی آخرین ساعات روز غدیر فرا می رسد ندا می آید: به مراتب و درجات خود برگردید که به احترام محمد و علی تا سال آینده در چنین روزی، از لغزش و خطر در امان خواهید بود.


پی نوشت:
*اسرار غدیر، به نقل از بحارالأنوار، ج37، ص163.
1 .نثار فاطمه: همان میوه های درخت طوبی است که در شب زفاف حضرت به امر الهی از آن درخت در آسمانها پخش شد و ملائکه آنها را به عنوان یادگار برداشتند. (بحارالأنوار، ج43، ص109).

این نوا را در وبلاگ خود پخش کنید: